Zamość swój najpełniejszy obraz architektoniczny otrzymał w 2 poł. XVII w. Lustracji z 1696 przedstawia taki Zamość u schyłku świetności, ale jednocześnie bez wpływu w ostatnich latach wydarzeń gwałtownych (oblężenie, pożar). Lustracja w granicach murów miejskich odnotowała  231 obiektów mieszkalnych. Było w tym 59 kamienic i 153 domy, prawdopodobnie w większości murowane, ponadto  2 dwory i aż 16 dworków. W odniesieniu do miasta, jak Zamość, nie były to raczej dwory w dzisiejszym rozumieniu. Znajdowała się też jedna chałupa.
Przedmieścia do lustracji podzielono na kilkanaście rejonów.  Największe z nich to Przedmieście Lwowskie (61 zabudowań), Nowy Świat (68), Podstawie  (59) i ul. Łanowa (61) oraz Podgroble i Sadowisko (razem 78). Lustracja wykazała na przedmieściach 601 nieruchomości: 70 domów, 134 chałupy, 238 lepianek, 53 folwarki, a także 33 ogrody i 62 puste grunty.
Domy lub lepianki były prostym wskaźnikiem bogactwa czy ubóstwa mieszkańców. Aż 21 domów stało przy mniejszej ul. Kozackiej, co czwarty na Janowicach (9) i co 7  na Nowym Świecie (10) i były nawet tak liczne jak Podstawie - bez domów. Ewenement stanowiło Sadowisko złożone prawie wyłącznie z chałup (80%). Najwięcej lepianek znalazło się na Nowym Świecie (48) i Podstawiu (44), ale proporcjonalnie 2/3 i 3/4. Ale też w Wólce Kalinowieckiej i ul. Skierbieszowskiej mieszkano wyłącznie w lepiankach. Wśród właścicieli byli posiadacze 2 a nawet 3 lepianek w różnych miejscach na przedmieściu.
Tak jak dworki w murach miasta, tak tu, w skali podmiejskiej, folwarki były dużymi gospodarstwami, często stanowiącymi zaplecze gospodarcze dla bogatszych właścicieli kamienic, mający przy nich winnice, ogrody i sady. Ponad połowa z nich na Przedmieściu Lwowskim, Podstawiu i Drabowej.