Najstarsza i stosunkowo obszerna relacja o Zamościu pochodzi z 1596 i zawiera nie tylko opis miasta, ale relacjonuje również spotkania z kanclerzem, uczty na dworze (osobne hasło: Opinie o Zamościu).
Trochę szczegółów zawiera Księga pamiętnicza kasztelana bieckiego J. Michałowskiego, w 1624-25 studenta Akademii (rps w oddziale PAN w Krakowie). Wydarzenia w mieście od poł. XVII w. do 1726 (z niewielkimi przerwami), znamy aż z 6 kronik i "memuarów". Najcenniejszą kronikę, spisywaną w 1656-72 pozostawił Bazyli Rudomicz (osobne hasło). Wiele barwnych szczegółów dostarcza znacznie mniej obszerny pamiętnik z 1652-53 studenta Akademii Jana Golliusza (1634-1694), m.in. opisem epidemii (rps w British Museum, wyd. "Archiwum do dziejów literatury..." t. VII, Kraków 1892). Dużą wartość posiada Connotacya... z 1689-1726 Z. Arakiełowicza (osobne hasło). Istnieje także inna, anonimowa Konnotacya codziennego diariusza z 1724-25 (rps na Uniw. Warszawskim). Dzięki pamiętnikowi burgrabiego zamojskiego Jana Drobycz Tuszyńskiego (1640-1707) poznajemy Zamość z 1690-1703 (Dwa pamiętniki..., Wrocław 1954). Obszernie opisał swój pobyt na gościnnym dworze ordynackim (1697, 1698) podróżujący na Maltę feldmarszałek Szeremietiew (był tu pod obcym nazwiskiem). Zajęcie miasta przez Sasów w 1715 opisał Erazm Otwinowski w kronice Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II (Kraków 1849).
Okres studiów w Akademii utrwalił Kajetan Koźmian w Pamiętnikach (Poznań 1858, przedruk "Teka Zamojska" 1920 nr 5 - 8). Podobny charakter mają Wspomnienia z czasów młodości mojej od 1792 do 1808, które pozostawił wychowanek i syn nauczyciela szkoły zamojskiej Edward Walenty Kainko (rps w Ossolineum).