Wśród polskich bram fortecznych bramy zamojskie zasługują na uwagę ze względu na wysokie walory architektoniczne, ale także dlatego, iż w XVI w. tego rodzaju architektura w Polsce należała do rzadkości. Do zaprojektowanego przez Bernarda Moranda miasta prowadziły 3 bramy (wtedy pisano - brony): północna - Lubelska, południowa - Szczebrzeska i wschodnia - Lwowska. Ich inskrypcje i rzeźby tworzyły logiczny zespół pojęć - ojczyzny, rodu i miasta, które odpowiadały funkcjom bram. Pierwsza prowadziła w kierunku stolicy państwa, druga w stronę dóbr rodowych, trzecia wyznaczała kierunek handlu stanowiącego o dobrobycie miasta. Istniała też wzniesiona najwcześniej brama zamkowa, prowadząca do rezydencji od strony miasta.
Prowizoryczne bramy miejskie urządzono ok. 1587 w wałach ziemnych. Dopiero w 1589-1603 wzniesiono właściwe już bramy, głębokie, z arkadowymi przejazdami, wartowniami i kamiennymi fasadami. W 1604-1790 funkcjonowały dwie bramy, "Szczebrzeska" - "zamkowa", na której utrzymanie łożył dwór i Lwowska - "miejska", utrzymywana z kasy miasta (Brama Lubelska w tym czasie zamurowana). Na bramach umieszczano zarządzenia ordynata i rady miejskiej.
Do ciekawych ustaleń dochodzi w sprawie starych bram dr B. Sawa, wprowadza jednak utrudniający ich odczytanie podział na bramy tymczasowe i nowożytne, co wbrew pozorom nie sugeruje innych, a jedynie dwa etapy budowy tych samych bram. Zamykania bram na godzinę przed zachodem słońca i otwarcia godzinę po wschodzie, pilnował komendant twierdzy (garnizonu). Bez jego zgody nikt nie mógł wejść do twierdzy po zamknięciu bram. 
W czasie modernizacji twierdzy w l. 20. XIX w. dwie bramy zastąpiono nowymi, usytuowanymi w pobliżu (Brama Lwowska Nowa i Brama Lubelska Nowa). Ze starych bram pozostawiono tylko Szczebrzeską. Bramę Lubelską i Lwowską pozbawiono, na szczęście pełniły zinwentaryzowanych przedtem, fasad i ukryto w murach kurtyny, gdzie rolę więzień, koszar, składów.
Wraz z kasatą twierdzy wyburzono mury, przebijając nowe, wygodne wyjazdy z miasta obok bram, które straciły swoje właściwe funkcje. Dopiero przed ostatnią wojną odkryto Starą Bramę Lwowską, a współcześnie zrewaloryzowano obie Bramy Lubelskie. Na podobne działania oczekują dwie ostatnie. Komunikacji pieszej na zewnątrz murów służyły również poterny (Furty miejskie).


 * I.L. Perec - Bramy wciąż jeszcze są bramami. Rano gdy je otwierają, rozlega się głos trąbki. Wieczorem grają na odprawę - to znak, że brama będzie zamknięta. Nad fosami pełnymi wody, za trzema bramami - trzy żelazne mosty zwodzone na łańcuchach... Spuszcza się je przed otwarciem bramy, a przed zamknięciem - podnosi...