W 1916 wśród mieszkańców powyżej 7 lat i przy bardzo łagodnych kryteriach analfabetyzm sięgał 49% (najmniejszy na Majdanie 36%, największy w śródmieściu 59%); wśród wyrobników sięgał aż 82% (rolnicy 39%, rzemieślnicy 28,5%). Z końcem 1 XII 1916 przy Szkole Miejskiej otwarto kursa wieczorowe dla dorosłych analfabetów osobno dla kobiet i mężczyzn. Prawdziwie biednych zwolniono od opłat. W 1922 prowadzone były kursy dla analfabetów w 5 szkołach.
10 XII 1922 otwarto Uniwersytet Powszechny przy Sejmiku (TNSW), nazywany też Uniwersytetem Ludowym - inaugurował odczyt M. Pieszki i M. Jasińskiego, potem Gelinek, podobny charakter miał w 1938-39 Uniwersytet Niedzielny (osobne hasło).
W VI 1949 zarejestrowano w mieście 92 analfabetów i 39 półanalfabetów, aż 100 w tym gronie urodzonych było przed 1918, w tym większość kobiet. W 1950 odbyło się w mieście 9 kursów dla analfabetów (inne dane - w 6 zespołach 80 osób). Walkę z analfabetyzmem uroczyście zakończono w 1951 - na Rynek przybyły delegacje z 14 powiatów (6 tys. osób), pełnomocnik Rządu J. Ozga-Michalski i prezes ZG LK K. Wasilkowska, wmurowano pamiątkową tablicę (osobne hasło), a 4 VI wydano odezwę z tej okazji. W 1956 obchodziła 10-lecie szkoła powszechna dla dorosłych (pierwszą kierownik Elżbieta Budzyńska). W 997 w szkołach dla dorosłych było - w liceum 301, średnich 933, podstawowych 24.
W 1968 wykształcenie wyższe posiadało 567 zamościan (372 m. i 195 k.), 1978 - 2,3 tys. W 1968 Ośrodek Doskonalenia Zawodowego przeszkolił 250 osób. W 1969 zatrudniały wychowawców:  dwa domy dziecka - 13, dom kultury dzieci i młodzieży - 3, ogród jordanowski - 1, młodzieżowa świetlica dworcowa 1, młodzieżowe świetlice przy spółdzielni Łukasińskiego i ul. Kilińskiego - 2.
Od l. 70. działa Zakład Doskonalenia Zawodowego (1974-75 w SP nr 1, potem nr 4, od 1982 w Bramie Lubelskiej Nowej, od 1985 ul. Staszica 4) - głównie nauka krawiectwa (3-letnia) i kursy samochodowe, później z końcem l. 90. w ramach Liceum Zawodowego - prac. administracyjno-biurowy, krawiec, fryzjer. W ZDZ 1993 otwarto Studium Kupieckie (osobne hasło), a w 1997 policealne studium kosmetyczne (dyr. oddziału ZDZ Grażyna Lisicka). Podobną rolę spełniał Wojewódzki Uniwersytet Robotniczy (kursy językowe, samochodowe, palaczy c.o., uprawy pieczarek, karate, itp. - ponad 5 tys. rocznie), którym w 1979-91 kierował Marian Bojar, a po rozwiązaniu od 1991 jako pryw. firma "Wurex" M. Bojara. W 1996 powstała największa prywatna Szkoła Języków Obcych "Bacalarus".

 * W 1995 ZDZ organizował kursy: księgowość komputerowa, sekretarka, obsługa komputerowa IBM, palacz kotłów, ochrona osób, mienia, konwoje z asystą, kucharz - cukiernik, fryzjerstwo, przewóz materiałów niebezpiecznych, obsługa stacji paliw, budowlany, kroju i szycia, obsługa dźwigów i suwnic, kasjer walutowy, agent celny, spawanie, kierowca wózków akumulatorowych i spalinowych, mechanika pojazdowa, minimum sanitarne.
 * W 3003 powstał oddział Stowarzyszenia Oświatowców Polskich (ul. Krasnobrodzka)