Po pierwszych formalnych niepowodzeniach - pomysł koła przewodników (1983 komitet budowy pomnika, 27 czł. m.in. S. Orłowski, M. Zacharczuk, W. Białasiewicz, J. Ciepliński, W. Stryjek, W. Zakrzewski, A. Pawlik), w IV 1986 powstał trzeci już Społeczny Komitet Budowy Pomnika Jana Zamoyskiego. Po zebraniu 30 mln zł (m.in. w tys. zł - MAK 300, O/PTTK 312, W. Wowczak 185, B. Sawa 150), komitet zakończył w 1992 działalność. Reaktywowany w 1997 z przew. Franciszkiem Smoterem. Budowę pomnika ostatecznie sfinalizowała Fundacja "Morando" w 400-tną rocznicę śmierci Zamoyskiego. Przedstawia hetmana na koniu z odkrytą głową i buławą w ręku Stanął przed pałacem przy ul. Akademickiej. Jego autorem jest prof. Marian Konieczny z Krakowa. Waży 6,5 t, łącznie z postumentem ma 10 m wysokości, kosztował ok. 600 tys. zł (miasto 105 tys.). Pomnik odsłonięto 17 IX 2005 z udziałem Kompanii Honorowej WP i Reprezentacyjnej Orkiestry WP. Pod pomnikiem umieszczono akt erekcyjny - na papierze i DVD. Nie został przekazany miastu.
|
Pierwszy skład Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Jana Zamoyskiego:
PRZEWODNICZĄCY: Jerzy Brzozowski sekretarz Oddziału PTTKZASTĘPCY: Zdzisław Kazimierczuk red. naczelny "Tygodnika Zamojskiego", Jerzy Ciepliński przewodniczący Oddziału Miejskiego PAX SKARBNIK: Ryszard Ćwierz przewodniczący Miejskiej Komisji planowania UM SEKRETARZ: Franciszek Smoter czł. prezydium MRN CZŁONKOWIE: Wiesława Babicka przewodnicząca Zarządu Miejskiego ZSMP, Bogumiła Grabowska komendantka Hufca ZHP, Bolesław Hass dyrektor I LO im. J. Zamoyskiego, Jerzy Hycki art. rzeźbiarz wicedyrektor PLSP, Marta Kowalska kierownik Wydz. Kultury i Sztuki UM, Stanisław Król inspektor oświaty UM, Stanisław Margol działacz PTTK, Tomasz Rabiega wiceprzewodniczący MK SD, Jan Sadło prezes Spółdzielni Mieszkaniowej im. J. Zamoyskiego, Bogdan Szyszka prezes Zamojskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk |
* Pomniki konne w Polsce znajdują się w Krakowie (Władysław Jagiełło, Tadeusz Kościuszko), Warszawie (Józef Poniatowski, Jan III Sobieski), Wrocławiu (Bolesław Chrobry), Katowicach (J. Piłsudski), Lublinie (J. Piłsudski), Gorzowie W. (J. Piłsudski), Środzie W. (Henryk Dąbrowski).
* Pierwszymi ofiarodawcami na pomnik był PTTK oddział w Zamościu (100.000 zł) i dr Zygmunt Wierzchowiak (1000 zł). Listę ok. 2,5 tys. darczyńców z aktem erekcyjnym zamurowano w cokole pomnika.
* Pomnik odlany został w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych z ok. tysiąca sztabek mosiądzu wg gipsowego modelu pociętego na 62 oddzielnie odlewanych części. Przyjechał na 32-kołowej naczepie firmy "Panas", leżąc. Z Gliwic wyjechał 24 VI o 22.00 i po 12 godz. dotarł do Zamościa, a po kolejnych trzech (o 13-tej) stanął na postumencie, mocowany na 4 sworzniach.
* Powstały pomnik miał złocistomiedziany kolor, z biegiem lat ciemniał i pokrywał się patyną, przybierając zielonkawy odcień od otaczających drzew.
* W l. 70-tych prof. Wiktor Zin stwierdził, że pomnik Zamoyskiego winien stanąć w Rynku Wielkim, nie przypadkowo zaprojektował nie brukowany fragment - ob. skwer, myślał o postaci stojącej.
* W 2008 uchwałą Rady miejskiej miasto przejęło nieodpłatnie od Fundacji "Morando" pomnik Jana Zamoyskiego o wartości ewidencyjnej 523.215,90 zł.
* Historyk sztuki o pomniku - Konwencjonalnie ujęty, czytelne nawiązuje do europejskiej i polskiej tradycji pomnika konnego. Dzieło mało twórcze, żeby nie powiedzieć wprost wtórne, ale mimo wszystko jest to pomnik przyciągający wzrok, doskonale wyważony w proporcjach, wkomponowany perfekcyjnie w otoczenie renesansowego miasta, ważne ogniwo jego układu urbanistycznego. Koń Zamoyskiego stoi spokojnie, dźwigając na grzbiecie wielkiego hetmana uniesionego w strzemionach, i podnoszącego wysoko do góry w prawej wyprostowanej ręce buławę, pozdrawiając nią (niewidoczne) wojska. (prof. L. Lameński)
