Przy końcu 1944 powstał Teatr Ziemi Zamojskiej (Teatr Ziemi Zamojskiej 1944-53). Krótko działały: założony przez H. Rogińską międzyszkolny teatr "Młodość" (X 1944 - IX 1945) i teatr "Studio" (premiera 28 VII 1945 - Grube ryby na dziedzińcu Akademii na scenie urządzonej na wzór szekspirowski), prowadzony przez Teodozję Skonieczną (Czernicka T.). Miejscowymi siłami wystawiono także rewię Zamość w słowie i pieśni (1945) i Beczkę śmiechu (1946), a także operetkę Swaty. Zamojscy artyści z powodzeniem prezentowali się poza Zamościem. Przedsięwzięcia teatralne podejmowały także Cech Krawców (Królowa przedmieścia, 1947) TMS, PCK, Koło Amatorów MO (Baśka, 1949), zespół reatralny ORMO (Werbel domowy, 1948), PRZZ, Dom Żołnierza (rewia z uśmiechem) i stacjonująca tu jednostka wojskowa (reżyserowali m.in. Cz. Brykner, por. A. Rąbca). Kilka przedstawień przygotowała Teatr Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego - sekcja sceniczna (W. Perzyński Polityka, 1946, A. Grzymała-Siedlecki Podatek majątkowy, 1947, F. Ridiger Szczeniaki 1948).
Po wojnie szereg widowisk pantomimiczno-baletowych (Taniec) i montaży teatralnych reżyserowała Zofia Wiktorowicz, przez długie lata związana z Domem Kultury Dzieci i Młodzieży. Spore zasługi dla teatru amatorskiego mieli również Czesława i Hipolit Koziołowie oraz Bogumiła Dudkowska (140 przedstawień).
Najbardziej znane zespoły teatralne działały w "ekonomiku", "plastyku" i  "liceach".  Przy Technikum Ekonomicznym teatr prowadził w 1948-63 Czesław Skarbek (m.in. Sen nocy letniej, Stara Baśń, Wicek i Wacek), uważany za najlepszy wśród szkół zawodowych Lubelszczyzny, a Skarbek z zespołem artystycznym ZNP wystawił Maturzystów Skowrońskiego. Tradycje teatralne kontynuował przybyły do szkoły Waldemar Zakrzewski  (A. Puszkin Eugeniusz Oniegin 1967, A. Fredro Pan Benet 1968, K. Gruszczyński Klucz od przepaści, 1968).
W  PLSP był zespół artystyczny "Paleta", w którym Halina Rogińska przygotowywała m.in. słynne "Żywe obrazy", w 1952-53 Śluby panieńskie (18 przedstawień) w 1954 Droga do Czarnolasu (też w Krasnymstawie, Zwierzyńcu i Szczebrzeszynie). Kołem Dramatycznym przy I Liceum Ogólnokształcącym kierowała Julia Rodzik, od 1954, średnio 3 przedstawienia rocznie, m.in. Posażna panna Fredry (wspólne obu liceów, 1958) Chata za wsią wg Kraszewskiego (obsada 36 osób, m.in. M. Grechuta), także spektakle poetyckie i kabaretowe, po przerwie w 1974 reaktywowane, Gość oczekiwany Z. Kossak, 1993). Zespół ze Szkoły Przemysłowej wystawił w 1951 Fircyka w zalotach.
J. Rodzik wspólnie z ks. Cz. Galkiem prowadziła przy Kolegiacie (od 1979) Teatr Poezji Sakralnej, określony też jako młodzieżowy zespół pieśni, poezji i dramatu religijnego (w 1980 wystawił jej sztukę Wróć synu). Występowało w nim kilkanaście osób, m.in. Marlena Strzałkowska, Urszula Gałka, Ewa Baranowska, Beata Tokarzewska, Henryk Łuczuk, Piotr Gałek. W 1951 Fircyka w zalotach wystawiła Państwowa Szkoła Przemysłowa.
W l. 50. wystawiały zespoły teatralne przy elektrowni (Teatr Zakładu Sieci Elektrycznych) i PKP (wystawił Szczęście Frania, 1956). Od końca l. 50. działał przy Zakładach Mięsnych Teatr Dramatyczny "Związkowiec", od 1968 Teatr Dramatyczny ZFM. W 1968 były teatr poezji przy WZMot. (4 os.) i przy Zakładach Mięsnych (9 os.). Zespoły teatralne były też w Technikum Mechanicznym od 1954 (Oświadczyny Czechowa), od 1968 Teatr Poezji, instr. M. Wielgocka, później Szkolne Warsztaty Teatralne), przy Ligi Kobiet - prawdopodobnie jeden spektakl (1954, komedia Takie oczy, reż. Cz. Brykner), spółdzielni "Rozwój" (poł. l. 50. Sprawa rodzinna Lutowskiego).
W 1961 doszło do ostatniego reaktywowania Teatru Ziemi Zamojskiej (Teatr Ziemi Zamojskiej 1959-68), związane to było z zamieszkaniem w Zamościu reżysera zawodowego Waldemara Zakrzewskiego, który zaczął tworzyć teatr - jak napisano w "Szt. Ludu" - na razie amatorski.
Przez pewien czas równolegle z reaktywowanym TZZ działał Młodzieżowy Teatr Aktualności. Wystawiał też w 1966-1971 zespół "Rajcowie". Na zainaugurowanej w 1964 Powiat. Scenie Amatorów, obok MTA zaprezentował się Teatr "Związkowiec" oraz teatrzyki dziecięce z Domu Dziecka (Zofia Jochaniuk), PSS, PKS (G. Turzyniecka) i PDK (1971, G. Chorążyczewska). W 1981 pojawiło się Studium Teatru Współczesnego (poezja E. Lipskiej).
W 1976-83 istniał oddział wojew. Towarzystwa Kultury Teatralnej (prezes W. Zakrzewski), a w 1980 powstał również oddział miejski (nie podjął jednak działalności). Zastąpiło je powołane w 1984 Stowarzyszenie Teatralne Młodych. W 1977 odbył się z udziałem kilkunastu teatrów Międzywojewódzki Przegląd Teatrów Szkolnych (udział "Werset" z Technikum Rolniczego i Koło Dramatyczne przy  przy I LO z Tuwima Porwaniem Sabinek). Ponadto działał dziecięcy i dorosły teatr przy PSS (1962-77) prowadzony przez Marię Jurkiewicz (wielkie widowiska dziecięce, programy kabaretowe i literackie, w 1964 Czarodziejskie ziarno Olczakowskiego), a przy Zakładach Mięsnych od 1979 młodzieżowa grupa małych form teatralnych "Montaż" (Mirosława Zub, Stanisław Margol). 
W 1989 przy Kolegiacie powstał teatr "Ad astra" (na Ogólnop. Festiwalu Teatrów Niezależnych w 1990 wyróżnienie za Hioba K. Wojtyły, gł. nagrodę aktorską Mariusz Gwiazda). Teatr Poezji "Werset" przy Technikum Rolniczym prowadziła Elżbieta Przytuła (przełom l. 70 i 80.), na pocz. l. 90-tych "Ekonomik" wystawił przygotowanego przez Krystynę Rybińską Świętoszka i Powrót posła. W 1996 zorganizowano I Zamojskie Premiery Teatralne (tylko jeden zespół z Zamościa - wyróżniony - Teatr Młodych).
W 1996 ogłaszało się Prywatne Studio-Laboratorium Teatralne. Od 1996/97 III Liceum Ogólnokształcące posiada klasę teatralną (29 uczniów), w reż. Renaty Choroś 17 VI 1997 pierwsza premiera - Małżeństwa wyszarpywanego za włosy Pierre Birota, 5 III 2001 Wszędzie widzę ich cienie (prezentowane w Loughborough). 8 XII 2000 "Społeczniak" i "Elektryk" wspólnie wystawiły Dziady Mickiewicza.  W 2006  przy PWSZ powstała "Grupa Ludzi Zmyślonych" - Dno piekła do tekstów Bursy, a w 2007 powstał Teatr Tragiczny. W 2008 teatr absolwenta szkoły aktorskiej Machulskich Piotra Johaniuka "Sympatyczni hardkorowcy" (11 osób) przy ZDK przedstawił dwie premiery: 1 VII Pijana tęskność (jego teksty) i Nieobecni (drama, improwizacja), występując z nimi podczas ZLT. W 2009 wystawiono Sen nocy letniej, a w 2010 nagrodzona w Lublinie szkolna grupa "Wyjście Ewakuacyjne" za Fabrykę kukiełek (scen. i reż. uczennica Simona Sienkiewicz). Tego roku podczas ZLT w ramach imprez towarzyszących musical Od Jana do Jana wystawił na Rynku "Pum and hop" z gimnazjum nr 2 (zbłąkany chłopiec znalazł się w Zamościu zapomnianym miejscu przez ludzi i świat...). Przy parafii na Karolówce działał teatr "Warto" (reż. ks. Marian Wyrwa, Oskar i pani Róża, Zraniony Pasterz). W 2018 z inicjatywy Patryka Pawelca odbył się Festiwal Etiud Teatralnych. Oprócz ogólnop. konkursu recytatorskiego, od 1976 także odbywał się Wojewódzki Turniej Recytatorski im. B. Leśmiana.


 * W ciągu jednego dnia 31 V 1971 w Zamościu miały miejsce dwie premiery - w MTA Królewicz i żebrak, w teatrze ZFM Prawo i pięść!
 * Coraz częściej mówi się w Zamościu, że przydałaby się w tym mieście stała scena teatralna i teatr profesjonalny. Z niczego zacząć się nie da. A może by tak na początek - w oparciu o MTA i 2-3 zawodowych aktorów - spróbować stworzyć taką stałą scenę?
(Ewa Olbrych Melpomeną zauroczeni, "Sztandar Ludu" z 14 IV 1978)
  *
12 VII 2003 grupa teatralna ZDK przedstawiła w reż. G. Kawali Nostalgię z jazzem w tle wg utworów P. Szewca, wystąpili: Katarzyna Basaj, Izabela Bronikowska, Iwona Działo, Iwona Jurkiewicz, Mateusz Raczkowski, Monika Rembisz.
 * W 1946 Teatr Dziecięcy Przedszkola Miejskiego nr 1 zaprezentował Kwiaty dziecinne.