Powstało 15 II 1957. Ulotkę - apel z 1 IV 1957 podpisali: Michał Pieszko - prezes, Zygmunt Klukowski i Jeremi Dragan - wiceprezesi, Stefan Litwin - skarbnik i Hipolit Kozioł - sekretarz (26 czł.). Planowano zbieranie wspomnień z lat okupacji, zorganizowanie wystawy, wznowienie "Teki". Mimo, jak wyrażono się inicjatywy rzuconej na grunt ogrzany słońcem Polskiego Października, władze unicestwiły ją, programowo węsząc zagrożenie dla ustroju. Wobec odmowy 23 X 1959 rejestracji (statutową działalność realizują oddziały kultury PMRN i PPRN) towarzystwo przestało istnieć. Ostatnie 6 zebranie odbyło się 24 V 1958.

 * W komitecie organizacyjnym TMZiZZ: M. Pieszko, Z. Klukowski, J. Dragan, H. Kozioł, S. Miler, M. Truszkowski, J. Kniaź, J. Kuna, P. Bednarz, S. Wiktorowicz, K. Splewiński. Zebranie założycielskie odbyło się z udziałem uczonych lubelskich: L. Halbana, T. Mencla, M. Stankowej.